Nie podaję tylko literalnego tłumaczenia. Wykorzystuję także polskie zapisy z XIX i początku XX wieku - księgi zapowiedzi przedślubnych prowadzone w języku polskim dla parafii rzymskokatolickich zamieszkałych przez ludność polską oraz z polskiej prasy, wydawanej od 1848 roku.
Przy zestawieniu słownika korzystałem również z opracowania Poszukiwania przodków. Genealogia dla każdego Małgorzaty Nowaczyk (Warszawa 2005).
| Język niemiecki | Język polski | Uwagi |
| Ackerbauer | siedlak | Literalne tłumaczenie to rolnik, faktyczne to siedlak. Na Śląsku Cieszyńskim właścicieli najbogatszych gospodarzy nazywano siedlakami (zwykle posiadali gospodarstwo powyżej 30 hektarów). |
| Alter | wiek | |
| Altersschwäche | niemoc starcza, "uwiąd starczy" | |
| alt-katholisch | starokatolicki | Sporadycznie pojawiają się osoby wyznania starokatolickiego na Śląsku Cieszyńskim. |
| Amt | urząd | |
| Arbeiter | robotnik | Literalnie można tłumaczyć jako "pracownik". |
| arm | biedny | |
| Arzt | lekarz | |
| Auszug | wypis (z dokumentu) | |
| Bäcker | piekarz | |
| Band | tom | |
| Bauer | siedlak | Określenie pojawia się sporadycznie, częściej używano "Ackerbauer". |
| Bd. | tom | Skrót od "Band". |
| Beamte | urzędnik | |
| beide | oboje | |
| Beilage | dodatek | |
| Bergmann | górnik | |
| Beruf | zawód | |
| Besitzer | właściciel | |
| Bettler | żebrak | |
| Bezirk | powiat, dzielnica | W Księstwie Cieszyńskim określano tak powiaty i jest to podstawowe znaczenie w księgach metrykalnych. Czasami jednak można tłumaczyć jako dzielnicę, np. w przypadku osób zamieszkałych w Wiedniu. |
| Blattern | ospa | |
| Blutabgang | krwotok | |
| Blutfluß | krwotok | |
| Brauer | piwowar | |
| Bräune | angina, ropień gardła, dyfteryt | |
| Braut | panna młoda | |
| Bürgermeister | burmistrz, wójt | Burmistrzami tytułowano też przełożonych gmin, które nie miały statusu miasta ani miasteczka. |
| Büttner | bednarz | |
| Darm | jelito | |
| deutsch | niemiecki | |
| Dienst | służba, praca | |
| Dienstmagd | służąca | |
| Duplikat | duplikat, kopia dokumentu | |
| Durchfall | biegunka | |
| Ehe | małżeństwo | |
| Ehefrau | żona | |
| Ehescheidung | rozwód | |
| Eltern | rodzice | |
| Enkel | wnuk | |
| Enkelin | wnuczka | |
| Entzündung | zapalenie | |
| Epilepsie | epilepska, padaczka | |
| Erbrichter | dziedziczny wójt | |
| evangelisch | ewangelicki | |
| Fabrikant | fabrykant, producent | |
| Familie | rodzina | |
| Färber | farbiarz | |
| Fieber | gorączka | |
| Firmung | bierzmowanie | |
| Fleischer | rzeźnik | |
| Förster | leśniczy, "myśliwiec" | |
| Fraisen | padaczka, konwulsje, epilepsja | Stosunkowo częsta przyczyna zgonu dzieci i niemowląt. |
| Freiherr | baron | |
| Friedhof | cmentarz | |
| Gärtler | zagrodnik | Literalnie "ogrodnik", faktycznie zagrodnik. Tak określano właścicieli gruntów zagrodnicznych (bogatsi od właścicieli gruntów chałupiniczych, biedniejsi od właścicieli gruntów siedlaczych). |
| Gastwirt | karczmarz, gospodzki | |
| Gatte | mąż | |
| Gattin | żona | |
| geb. | urodzony, urodzona | Skrót od "geboren". |
| geboren | urodzony | |
| Gelbfieber | zapalenie wątroby, gorączka z żółtaczką | |
| Gelbsucht | żółtaczka | |
| Geld | pieniądze | |
| Gemeinde | gmina | Literalnie można tłumaczyć też jako "parafia" albo "społeczność", jednak pod tym pojęciem rozumiano gminę. |
| Gemeindevorsteher | przełożony gminy | |
| Gerber | grabarz | |
| Gericht | sąd | |
| geschieden | rozwiedziony | |
| Geschwür | wrzód, pryszcz | |
| gestorben | zmarły | |
| Graf | hrabia | |
| Grippe | grypa | |
| Grundbesitzer | właściciel gruntu | |
| Grundbuch | księga gruntowa | |
| Gutbesitzer | posiadacz dóbr | |
| Gutspächter | dzierżawca dóbr | |
| halb | połowa | |
| Haus | dom | |
| Hausbesitzer | właściciel domu | |
| Häusler | "chałupnik" | Właściciel domu (chałupy) i niewielkiego gruntu. |
| Hebamme | akuszerka, położna | |
| Herzschlag | atak serca | |
| Husten | kaszel | |
| Hüttenarbeiter | hutnik, "robotnik hutniczy" | |
| Inmann | "komornik" | Biedny chłop bez własnego gruntu, wynajmujący izbę (komorę) u bogatszych gospodarzy. |
| Jude | Żyd | |
| K. K. | c. k. | Skrót od "kaiserliche und königliche" (cesarski i królewski), używany o czasu powstania monarchii austro-węgierskiej (1867). |
| katholisch | katolicki | |
| kaufen | kupić | |
| Kaufmann | kupiec | |
| Keuchhusten | koklusz | |
| Kind | dziecko | |
| Kinder | dzieci | |
| Kirche | kościół | |
| Knabe | chłopiec | |
| Knecht | parobek | |
| Kolik | kolka | |
| Konfirmation | konfirmacja | |
| Krämpfe | konwulsje, skurcze | |
| Krankheit | choroba | |
| Kreis | powiat | |
| Krieg | wojna | |
| Kürschner | kuśnierz | |
| Land | kraj | Także w znaczeniu "kraju koronnego", czyli jednostki podziału terytorialnego Austrii; krajami koronnymi były np. Śląsk Austriacki oraz Galicja i Lodomeria. |
| Landwirt | rolnik | |
| led. | stanu wolnego | Skrót od "ledig". |
| ledig | stanu wolnego | |
| Lehrer | nauczyciel | |
| Lehrling | czeladnik | |
| Leinweber | tkacz | |
| Lunge | płuco | |
| Lungenentzündung | zapalenie płuc | |
| Lungenschwinsucht | gruźlica, suchoty | |
| Magd | służąca | |
| Magen | żołądek | |
| Magenkatarrh | zapalenie żoładka, "katar żołądka" | |
| Magenkrebs | rak żołądka | |
| Maler | malarz | |
| Marasmus | niemoc, wyniszczenie | |
| Masern | odra | |
| Maurer | murarz | |
| Meister | mistrz | W znaczeniu mistrza cechowego, np. mistrz rzeźnicki = "Fleischermeister". |
| minderjähhrig | niepełnoletni | |
| Mitglied | członek | Najczęściej w odniesieniu do członków towarzystw, ale też np. członek wydziału gminnego (odpowiednik dzisiejszej rady gminy). |
| Mühle | młyn | |
| Müller | młynarz | |
| Mutter | matka | |
| Nachbar | sąsiad | |
| neben | obok | |
| Neffe | siostrzeniec, bratanek | |
| Nervenfieber | tyfus | |
| Nierenentzündung | zapalenie nerek | |
| Pächter | dzierżawca | |
| Pfarrer | proboszcz, pastor | |
| preußisch | pruski | Często w wyrazie "Preußisch-Schlesien" (Śląsk Pruski). |
| Rechnung | rachunek | |
| Register | rejestr | |
| Richter | wójt | Literalnie "sędzia", ale to kalka z łaciny, gdzie wójt był nazywany "iudex" (dosłownie sędzia). Odnosi się do wójtów sprzed wprowadzenia samorządu gminnego, czyli przed 1864 rokiem. Sporadycznie pojawia się jednak po tej dacie. |
| Rose | róża (zapalenie skóry) | |
| S. | s. | Skrót od "Seite" (strona). |
| Schäfer | pasterz | |
| scheiden lassen | otrzymać rozwód | Sporadycznie informacje o rozwodach odnalazłem w metrykach parafii ewangelicko-augsburskich z przełomu XIX i XX wieku. |
| Scheidung | rozwód | |
| Schlaganfall | udar mózgu, apopleksja | |
| Schlagfluß | udar mózgu | |
| Schloßer | ślusarz | |
| Schmerz | ból | |
| Schmied | kowal | |
| Schneider | krawiec | |
| Schuhmacher | szewc | |
| Schüler | uczeń | |
| Schülerin | uczennica | |
| Schullehrer | nauczyciel | |
| Schuster | szewc | |
| Schwäche | niemoc, słabość | |
| Schwester | siostra | |
| Schwestersohn | siostrzeniec | |
| Schwiegereltern | teściowie | |
| Schwiegermutter | teściowa | |
| Schwiegersohn | zięć | |
| Schwiegertochter | synowa | |
| Schwiegervater | teść | |
| Selbstmord | samobójstwo | |
| Skorbut | szkorbut | |
| Skrofeln | skrofuloza, gruźlica węzłów chłonnych | |
| Sohn | syn | |
| Soldat | żołnierz | |
| Stand | zawód, stan cywilny | |
| Steinmetz | kamieniarz | |
| Stellmacher | kołodziej | |
| sterb | zmarł | |
| sterben | umrzeć | |
| Sterberegister | księga zmarłych | |
| Stickfluß | astma | |
| Stickhusten | koklusz | |
| Stiefbruder | brat przyrodni | |
| Stiefkind | pasierb, pasierbica | |
| Stiefmutter | macocha | |
| Stiefschwester | siostra przyrodnia | |
| Stiefvater | ojczym | |
| Stillgeburt | martwo urodzone dziecko | |
| Straße | ulica | |
| T. d. | córka | Skrót od "Tochter des". |
| T. v. | córka | Skrót od "Tochter von" |
| Tagelöhner | "nadziennik" | Robotnik pracujący za dniówkę. |
| Tante | ciotka | |
| Taufe | chrzest | |
| taufen | ochrzcić | |
| Taufregister | księga chrztów | |
| Taufschein | świadectwo chrztu | |
| Testament | testament | |
| Tischler | stolarz | |
| Tochter | córka | |
| Tochtermann | zięć | |
| Tod | śmierć | |
| Todesart | powód śmierci | |
| Todesurkunde | akt śmierci | |
| Todesursache | przyczyna śmierci | |
| Töpfer | garncarz | |
| Totengräber | grabarz | |
| totgeboren | martwo urodzony, martwo urodzona | |
| Trauregister | księga ślubów | |
| Trauung | ślub | |
| Trauurkunde | świadectwo ślubu | |
| Tuberkulose | gruźlica | |
| Tuchmacher | sukiennik | |
| Tumor | guz | |
| Typhus | tyfus, dur brzuszny | |
| Typhus fieber | tyfus, dur brzuszny | |
| unbekannt | nieznany | |
| und | i | |
| unehelich | nieślubny | |
| Unterschrieben | podpisany | |
| Unterschrift | podpis | |
| Unterzeichnete | niżej podpisany | |
| Urkunde | dokument, akt | |
| Vater | ojciec | |
| verehelicht | zamężny | |
| vergraben | pochowany | |
| Verkäufer | sprzedawca | |
| Verwalter | administrator, zarządca | |
| Verwaltung | administracja | |
| Verwandten | krewni | |
| verwitwet | owdowiały | |
| Vetter | kuzyn | |
| Vormund | opiekun | |
| Vorname | imię | |
| Vorstadt | przedmieście | |
| Wagner | kołodziej | |
| Wahlkind | dziecko adopotowane | |
| Waise | sierota | |
| Wald | las | |
| Waldhäger | leśniczy(?) | |
| Wappen | herb | |
| war | był | |
| waren | byli | |
| Wasserkopf | wodogłowie | |
| Wassersucht | puchlina wodna | |
| Weber | tkacz | |
| Weib | żona, kobieta | |
| Wittib | wdowa | |
| Wittiber | wdowiec | |
| Witwe | wdowa | |
| Witwer | wdowiec | |
| Wunde | rana | |
| Zahnung | ząbkowanie | |
| Ziegler | ceglarz | |
| Zigeuner | Cygan | |
| Zimmermann | cieśla, stolarz | |
| Zwilling | bliźniaki |
Wpis współfinansowany ze środków Starostwa Powiatowego w Cieszynie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz