czwartek, 20 września 2012

Księgi metrykalne (8): Parafia rzymskokatolicka Narodzenia NMP w Kończycach Małych

PARAFIA
Parafia ma średniowieczny rodowód, w czasie reformacji kościół dostał się w ręce protestantów, w 1654 roku został im zabrany i oddany katolikom. Kończyce Małe odtąd należały do parafii w Pruchnej. Dopiero w 1908 roku powstała tu samodzielna parafia (mieszkańcy w tej sprawie wysłali nawet delegację do Wiednia do cesarza Franciszka Józefa).

ZASIĘG TERYTORIALNY
Obejmowała tylko jedną miejscowość: Kończyce Małe.

KSIĘGI METRYKALNE
W archiwum parafialnym znajdują się księgi chrztów, ślubów i zgonów począwszy od 1830 roku (proboszczowie w Pruchnej po 1784 roku prowadzili osobne księgi dla danych miejscowości, a po utworzeniu parafii w 1908 roku księga, obejmująca Kończyce Małe, trafiła do tej miejscowości).

Dla okresu po 1878/1879 roku w parafii znajdują się jedynie odpisy ksiąg metrykalnych. Odpisy metryk z przełomu XIX i XX wieku, dotyczących Kończyc Małych, znajdują się również w Urzędzie Stanu Cywilnego w Zebrzydowicach.

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Bartoszek Helena, Bartoszek Ludwik, Wypisy z dziejów Zebrzydowic, Kaczyc, Kończyc Małych i Marklowic Górnych 1305-2005, Zebrzydowice 2005, s. 21-24.
2. Londzin Józef, Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim, wyd. Rudolf Tomanek, Cieszyn 1932, s. 160-167.

niedziela, 9 września 2012

Księgi metrykalne (7): Parafia rzymskokatolicka pw. św. Trójcy w Cierlicku

PARAFIA
Jest to parafia, której historia sięga średniowiecza. Później kościół w Cierlicku znalazł się w rękach protestantów, od 1654 roku ponownie w rękach katolików.

ZASIĘG TERYTORIALNY
Parafia obejmowała następujące miejscowości: Cierlicko, Grodziszcz (Grodziszcze), Kocobędz, Koty (Żuków Górny), Mistrzowice i Stanisłowice.

Dla okresu sprzed 1784 roku znajdują się tam także zapisy dotyczące mieszkańców Ligoty Alodialnej i Żukowa Górnego (miejscowości te należały jednak do parafii św. Marii Magdaleny w Cieszynie)

KSIĘGI METRYKALNE
Księgi metrykalne chrztów z lat 1679-1877, ślubów z lat 1679-1929 i zgonów z lat 1682-1928 znajdują się w Archiwum Krajowym w Opawie. Zostały zdigitalizowane i są dostępne w internecie (stan na grudzień 2023).

Oprócz tego zachowały się tam indeksy chrztów od 1784, ślubów od 1679 i zgonów od 1784, również dostępne w internecie.

Młodsze księgi znajdują się w Urzędzie Gminy w Cierlicku (Obecní úřad Těrlicko).

Do połowy XIX wieku w księgach odnotowywano również fakty, dotyczące nie-katolików.

Fragmenty ksiąg metrykalnych z lat 1679-1766, jednak tylko, gdzie pojawia się szlachta, wydał czeski historyk Jiří Stibor (Jiří Stibor, Šlechta v matrikách Těrlicka z let 1679-1766, "Archiwa i archiwalia górnośląskie", t. 1, Katowice 2008, s. 11-66).

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Londzin Józef, Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim, wyd. Rudolf Tomanek, Cieszyn 1932, s. 45-55.
2. Zawisza Oskar, Ogólna historya Cierlicka, rękopis w Książnicy Cieszyńskiej (dostępny również w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej).

czwartek, 6 września 2012

Księgi metrykalne (6): Parafia rzymskokatolicka p.w. św. Mateusza Apostoła w Ogrodzonej

PARAFIA
W 1785 roku doszło do podziału dużej parafii rzymskokatolickiej p.w. św. Marii Magdaleny w Cieszynie. Wśród nowopowstałych parafii była również parafia p.w. św. Mateusza Apostoła w Ogrodzonej.

ZASIĘG TERYTORIALNY
Oprócz Ogrodzonej obejmowała następujące miejscowości: Gumna, Kisielów i Łączka.

KSIĘGI METRYKALNE
Księgi metrykalne prowadzono od 1785 roku. W archiwum parafialnym jest luka w zapiskach z przełomu XIX i XX wieku. Brakujące fragmenty znajdują się w Urzędzie Stanu Cywilnego w Dębowcu.

Do połowy XIX wieku w księgach metrykalnych odnotowywano fakty, dotyczące nie-katolików.

Zachowała się księga zapowiedzi prześlubnych począwszy od 1859 roku. Jest przydatna z punktu widzenia genealogów, gdyż obejmuje również informacje o ślubach mieszkańców parafii w Ogrodzonej, którzy zawierali związki małżeńskie w innych parafiach (stąd brak ich w ogrodzieńskich księgach ślubów).

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Szweda Władysław, Z dziejów Ogrodzonej, Ogrodzona 2008.

środa, 5 września 2012

Księgi metrykalne (5): Parafia ewangelicko-augsburska w Orłowej

PARAFIA
Parafia ewangelicko-augsburska w Orłowej powstała w 1862 roku.

ZASIĘG TERYTORIALNY
Początkowo obejmowała następujące miejscowości: Bogumin, Darków, Dąbrowa, Dziećmierowice, Frysztat, Gruszów, Hermanice, Hranečník, Karwina, Kończyce Małe koło Ostrawy, Kończyce Wielkie koło Ostrawy, Lutynia Niemiecka (Lutynia Dolna), Lutynia Polska (Lutynia Górna), Łazy, Mariańskie Góry, Marklowice Dolne, Michałkowice, Morawska Ostrawa, Muglinów, Pietwałd, Piotrowice, Polska Ostrawa, Poręba, Prsna, Przywóz, Pudłów, Radwanice, Raj, Rychwałd, Rzepiszcze, Solca, Stare Miasto koło Frysztatu, Szonychl, Witkowice, Zárubek i Zawada.

W 1875 roku z parafii orłowskiej wyodrębnił się zbór w Morawskiej Ostrawie. Nowopowstała parafia z dawnych miejscowości, należących do parafii orłowskiej, obejmowała następujące: Gruszów, Kończyce Małe, Kończyce Wielkie, Mariańskie Góry, Michałkowice, Muglinów, Hranečník, Polska Ostrawa, Radwanice, Rychwałd, Witkowice i  Zárubek.

KSIĘGI METRYKALNE
Księgi chrztów i ślubów prowadzono od 1862 roku. Księga zgonów zachowana jest od 1847 roku, lecz jest to najpewniej dla okresu do 1862 roku jedynie księga cmentarna.

Księgi prowadzono w języku niemieckim, wpisy z lat 1922-1923 są w języku polskim.

W Archiwum Krajowym w Opawie przechowywane są księgi chrztów do 1919, ślubów do 1939 i zgonów do 192 roku oraz indeksy. Zostały zdigitalizowane i są dostępne na stronach internetowych opawskiej placówki.

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Michejda Karol, Dzieje Kościoła ewangelickiego w Księstwie Cieszyńskim, [w:] Z historii Kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim, red. Tadeusz J. Zieliński, Katowice 1992, s. 168 (pierwsze wydanie pracy Michejdy ukazało się w 1909 roku).

Księgi metrykalne (4): Parafia ewangelicko-augsburska w Cieszynie

PARAFIA
W 1653 roku bezpośrednie rządy w Księstwie Cieszyńskim objęli Habsburgowie, którzy już rok później odebrali protestantom praktycznie wszystkie świątynie (jedynie przez pewien czas ostały się jeszcze kaplice w Pogwizdowie i Pierśćcu). Dopiero w 1709 roku protestanci mogli wybudować swój kościół na przedmieściach Cieszyna. Data ta jest także początkiem istnienia parafii ewangelicko-augsburskiej w Cieszynie.

ZASIĘG TERYTORIALNY
 Parafia ewangelicko-augsburska w Cieszynie obejmowała początkowo gigantyczny obszar - cały Śląsk Cieszyński i fragment Górnego Śląska. Ten ostatni odpadł już w 1742 roku, kiedy w wyniku wojen śląskich znaczna część Śląska znalazła się w granicach Prus.

Po wydaniu Patentu Tolerancyjnego przez cesarza Józefa II w 1781 roku mogły powstać na Śląsku Cieszyńskim kolejne zbory, przez co zmniejszał się obszar parafii cieszyńskiej. Powstały kolejno parafie ewangelicko-augsburskiej w Bielsku (1782), Jaworzu (1782), Błędowicach (1782), Ligotce Kameralnej (1782), Wiśle (1782), Bystrzycy (1782), Ustroniu (1783), Goleszowie (1785) i Drogomyślu (1787).

W drugiej połowie XIX wieku do parafii oprócz Cieszyna należały: Bażanowice, Błogocice, Bobrek, Boguszowice, Brzezówka, Darków, Dzięgielów, Grodziszcze, Gułdowy, Gumna, Hażlach, Kaczyce, Kalembice, Kocobędz, Kojkowice, Końska, Koniaków koło Cieszyna, Kostkowice, Koty, Krasna koło Cieszyna, Leszna Dolna, Ligota Alodialna, Łąki, Marklowice koło Cieszyna, Mistrzowice, Mnisztwo, Mosty koło Cieszyna, Niebory, Ogrodzona, Olbrachcice, Otrębów, Pastwiska, Podobora, Pogwizdów, Puńców, Ropica, Rudów, Samłowice, Stanisławice, Sibica, Trzanowice (Dolne i do 1814 Górne), Trzycież, Trzyniec, Wielopole, Zamarski, Żuków Dolny i Żuków Górny.

W 1899 roku odłączył się Trzyniec, gdzie powstała samodzielna parafia ewangelicko-augsburska.

KSIĘGI METRYKALNE
Księgi metrykalne prowadzono od 1709 roku. Do połowy XIX wieku miały charakter prywatny, a moc urzędowała przysługiwała jedynie metrykom katolickim. Oznacza to, że wpisy dotyczące protestantów (o ile nie przeszli na katolicyzm) dublowały się.

W Bibliotece i Archiwum Tschammera (znajduje się w tym samy budynku, co parafia) przechowywane są metryki chrztów do 1889 roku, ślubów do 1892 roku i zgonów do 1887 roku. Zostały zeskanowane i część z nich można znaleźć w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.

Księgi z okresu późniejszego znajdują się częściowo w kancelarii parafialnej, częściowo w Urzędzie Stanu Cywilnego w Cieszynie, skąd stopniowo są przekazywane do Archiwum Państwowego w Cieszynie.

Księga chrztów z lat 1890-1912, przechowywana w cieszyńskim archiwum, dostępna jest online na stronach Górnośląskiego Towarzystwa Genealogicznego Silius Radicum.

Jeśli chodzi o czasy austriackie, to metryki chrztów z lat 1849-1907, ślubów z lat 1849-1908 i zgonów z lat 1849-1904 są dostępne również na stronach internetowych Archiwum Krajowego w Opawie. Znaleźć tam można już księgi z okresu międzywojennego, a nawet młodsze - stopniowo udostępniane.

Najstarsza księga zgonów z lat 1709-1850 jest w zasadzie księgą cmentarną cmentarza przy kościele ewangelickim w Cieszynie, a nie księgą zmarłych z terenu parafii.

Księgi prowadzono w języku czeskim, łacińskim, niemieckim i polskim.

Księgi są zindeksowane, ale na początku korzystanie z nich może sprawiać pewne trudności (już po sporządzeniu indeksów zmieniono numerację stron). Indeksy dla okresu od 1709 roku do przełomu XIX i XX wieku dostępne są w Bibliotece i Archiwum Tschammera. Część indeksów dla drugiej połowy XIX i początku XX wieku można też znaleźć na stronach internetowych Archiwum Krajowego w Opawie.

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych, t. 1-3, red. Idzi Panic, Cieszyn 2010.
2. Z historii Kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim, red. Tadeusz J. Zieliński, Katowice 1992.

wtorek, 4 września 2012

Księgi metrykalne (3): Parafia rzymskokatolicka pw. św. Jerzego w Puńcowie

PARAFIA
Parafia w Puńcowie istniała już w XIV wieku. W połowie XVI wieku kościół w Puńcowie znalazł się w rękach protestantów. Ostatecznie znalazł się w rękach katolików. Pierwszym katolickim proboszczem został w 1637 roku Mateusz Heszner.

ZASIĘG TERYTORIALNY
Parafia oprócz samego Puńcowa obejmowała sąsiednie wioski: Dzięgielów i Kojkowice. Po podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920 roku między Polskę a Czechosłowację Kojkowice znalazły się po czeskiej stronie. Później zostały przyłączone do parafii w Końskiej.

KSIĘGI METRYKALNE
Księgi chrztów prowadzono od 1666 roku, ślubów od 1676 roku, a zgonów od 1680 roku. Prowadzono je po łacinie, od lat 70. XVIII wieku w języku niemieckim. Metryki zachowały się w komplecie, dla niektórych ksiąg z XIX i XX wieku sporządzono indeksy.

Do połowy XIX wieku w księgach metrykalnych odnotowywano również chrzty, śluby i zgony protestantów.

W archiwum parafialnym zachowały się m.in. księgi zapowiedzi przedślubnych od 1838 roku.

Dla okresu od 1890 roku oryginały metryk trafiły do Urzędu Stanu Cywilnego w Goleszowie. Na potrzeby archiwum parafialnego sporządzonego odpisy tych ksiąg.

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Kostrzewa Leszek, Parafia św. Jerzego w Puńcowie od jej powstania do roku 1992, Katowice 1996.
2. Nasz Puńców wczoraj i dziś, red. Grażyna Pawlita, Tomasz Targowski, Puńców 2011.

Księgi metrykalne (2): Parafia rzymskokatolicka pw. Wszystkich Świętych w Końskiej

PARAFIA
Parafia w Końskiej (obecnie dzielnica Trzyńca na Zaolziu) istniała już w średniowieczu. W czasie reformacji kościół dostał się w ręce protestantów. W 1654 roku został im odebrany i przekazany katolikom. Jednak Końska samodzielną parafią stała się dopiero w 1785 roku.

Parafia przetrwała do lat 60. XX w. W 1964 roku kościół pw. Wszystkich Świętych został wykupiony przez Hutę Trzyniecką, a pięć lat później wyburzony.

ZASIĘG TERYTORIALNY
Była to niewielka parafia. Oprócz samej Końskiej (informacji o jej mieszkańcach sprzed 1785 roku należy szukać w księgach metrykalnych parafii w Trzycieżu) należał do niej niewielki fragment Trzyńca. Według spisu z 1910 roku były to realności nr 126, 128 i 130.

KSIĘGI METRYKALNE
Księgi chrztów, ślubów i zgonów prowadzono od 1785 roku. Starsze metryki są przechowywane w Archiwum Krajowym w Opawie. Zostały zdigitalizowane i opublikowane w internecie

Początkowo (według stanu z 2012) były to księgi chrztów z lat 1785-1896, ślubów z lat 1785-1869, zgonów 1785-1891 oraz indeksy do wszystkich rodzajów ksiąg z lat 1785-1839. Później zamieszczono kolejne: śluby i zgony do 1942, z czasem należy spodziewać się kolejnych.

Młodsze metryki, zgodnie z czeskim ustawodawstwem, są przechowywane w Urzędach Stanu Cywilnego (Matriční úřad). Właściwy dla Końskiej jest Urząd Stanu Cywilnego w Trzyńcu.

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Jaworski Kazimierz, Kościół Wszystkich Świętych w Końskiej, "Kalendarz Cieszyński 2001", Cieszyn 2000, s. 147-150.
2. Londzin Józef, Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim, wyd. Rudolf Tomanek, Cieszyn 1932, s. 157-159.

Księgi metrykalne (1): Parafia rzymskokatolicka p.w. św. Marii Magdaleny w Cieszynie

PARAFIA
Parafia p.w. św. Marii Magdaleny w Cieszynie powstała w XIII wieku. Księgi metrykalne sięgają dopiero 1628 roku. Było to spowodowane tym, że kościół św. Marii Magdaleny między 1545 a 1628 rokiem przeszedł z rąk katolików do protestantów, a później od protestantów do katolików - i tak jeszcze trzy razy. Ostatecznie w 1628 roku kościół przypadł katolikom i od tego roku zachowane są księgi metrykalne.

W 1784 roku parafię podzielono na dwie mniejsze, ale po pożarze Cieszyna w 1789 roku znowu ją połączono.

ZASIĘG TERYTORIALNY
Była to duża parafia. Do 1785 roku obejmowała oprócz Cieszyna i jego przedmieść dodatkowo kilkanaście wsi. Były to: Bobrek, Boguszowice, Gułdowy, Gumna, Kalembice, Kisielów, Krasna, Ligota Alodialna, Łąki, Marklowice, Mnisztwo, Mosty koło Cieszyna, Ogrodzona, Pastwiska, Pogwizdów, Sibica, Zamarski i Żuków Dolny.

Po reorganizacji sieci parafialnej w 1785 roku odpadły Brzezówka, Marklowice i Pogwizdów (parafia pw. św. Jana Nepomucena w Pogwizdowie), Kisielów i Ogrodzona (parafia pw. św. Mateusza Apostoła w Ogrodzonej) oraz Łąki (parafia w Łąkach).

W 1811 roku Żuków Dolny został przyłączony do parafii w Ropicy.

Do połowy XIX wieku w księgach metrykalnych odnotowywano również chrzty, śluby i zgony również osób, niebędących wyznania katolickiego.

KSIĘGI METRYKALNE
Księgi chrztów i ślubów prowadzono od 1628 roku, zgonów od 1692 roku. W księgach znajdują się niewielkie luki. Brakuje tomu księgi chrztów z lat 1642-1654. Przez kilkadziesiąt lat za zaginioną uchodziła księga zgonów z lat 1743-1774. Została zwrócono do parafii w 2020 roku.

Księgi prowadzono początkowo po łacinie, od końca XVIII wieku w języku niemieckim. Odpisy z początku XX wieku są sporządzone w języku polskim.

Dla większości ksiąg sporządzono indeksy. Sporadycznie prowadzono je według imion, a nie według ślubów (tak w przypadku indeksu do księgi ślubów z lat 1712-1745). Część indeksów jest niekompletna (m.in. ślubów z przełomu XVIII i XIX wieku).

Zachowały się księgi zapowiedzi prześlubnych od 1804 roku.

Archiwum parafialne jest rozproszone. Większość materiałów została przejęta do Archiwum Diecezji Bielsko-Żywieckiej, w tym księgi metrykalne (oryginały do 1890), indeksy i księgi zapowiedzi prześlubnych.

Wyjątki:

  • część archiwaliów z parafii św. Marii Magdaleny w Cieszynie trafiło jako depozyt do Książnicy Cieszyńskiej. Są wśród nich m.in. protokoły przedmałżeńskie katolików i protestantów z lat 1735-1763 oraz spisy mieszkańców kilku podcieszyńskich miejscowości z 1837 roku. Spis wszystkich rękopisów, znajdujących się w depozycie, zamieszczono na stronach internetowych Książnicy Cieszyńskiej
  • oryginały metryk z okresu po 1890 zostały przejęte przez Urząd Stanu Cywilnego w Cieszynie, stopniowo przekazywane są do Archiwum Państwowego w Cieszynie
  • w archiwum parafialnym została księga zapowiedzi przedślubnych z okresu międzywojennego dla parafii "garnizonowej" w Cieszynie związanej z 4 Pułkiem Strzelców Podhalańskich (wobec zniszczenia metryk w okresie II wojny światowej to praktycznie jedyne źródło metrykalne dla wojskowych i ich rodzin) 

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE HISTORII PARAFII
1. Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych, t. 1-3, red. Idzi Panic, Cieszyn 2010.
2. Makowski Mariusz, Z dziejów pierwszej fary, "Kalendarz Cieszyński 2001", Cieszyn 2000, s. 138-146.

Najstarsza księga metrykalna parafii w Cieszynie z lat 1628-1641 (obejmowała zarówno chrzty, jak i śluby) została wydawana w 2006 roku przez Idziego Panica (Najstarsze metryki cieszyńskie. Księga metrykalna parafii pod wezwaniem Marii Magdaleny w Cieszynie z lat 1628–1641, wyd. Idzi Panic, Cieszyn 2006).

Wykaz ochrzczonych Żydów, odnotowanych w metrykach parafii św. Marii Magdaleny w Cieszynie z lat 1628-1800, opracował i opublikował Janusz Spyra (Janusz Spyra, Conversion of Jews in Cieszyn Silesia in the Seventeenth and Eighteenth Centuries, [w:] Jews in Silesia, ed. Marcin Wodziński and Janusz Spyra, Cracow 2001, s. 50-55).

ONLINE

Metryki od 1628 do początku XIX wieku są dostępne na stronach Cyfrowego Archiwum Archidiecezji Krakowskiej. Nie zdigitalizowano indeksów.

Na stronie Przodkowie z Cieszynie udostępniłem indeksy ślubów dla tomu piątego (sporządzony wg imion) i tomu szóstego (sporządzony wg nazwisk):

Indeks ślubów 1710-1745

Indeks ślubów 1746-1784

Metryki chrztów z lat 1890-1911 i zgonów z lat 1890-1937 z indeksami są dostępne na stronach Górnośląskiego Towarzystwa Genealogicznego Silius Radicum.